VRNs (17.06.2014) – Hà Nội-
TRÒ CHƠI ĐỐI THOẠI
“Trò chơi” hoặc“game”
ở đây có ý nhấn mạnh đến mối tương giao sống động xảy ra giữa người chơi và
game. Triết gia Hans-Georg Gadamer (1900-2002) đề xướng một thuyết giải thích gọi
là “trò chơi đối thoại”. Thuyết giải thích (interpretation theory) hoặc khoa giải
thích (hermeneutics) là một nghệ thuật hoặc khoa học giải thích, cách riêng áp
dụng vào các bản văn cổ điển, hạn như Kinh Thánh.Khác với các thuyết giải thích
có trước, Gadamer tập trung vào chính hành động giải thích, thấy nó tương tự một
cuộc đối thoại giữa hai người bạn: trao đổi sống động. Nó hoàn toàn khác với độc
thoại hoặc to mồm “cả vú lấp miệng em” không cho người kia lên tiếng. Thuyết giải
thích của Gadamer được áp dụng vào việc giải thích Kinh Thánh: để hiểu bản văn
Kinh Thánh, người đọc cần có một tương quanmật thiết với bản văn, vàhiểu Kinh
Thánh bao gồm một tiến trình giải thích sống độngxảy ra giữa người đọc và bản
văn Kinh Thánh.[1]
TRÒ CHƠI
Trước khi tìm hiểu “trò chơi đối thoại” là gì, chúng ta cùng
tìm hiểu bản chất của một trò chơi. Đối với một trò chơi game, điều quan trọng
không phải là ý thức cái tôi của người chơi nhưng chính là thái độ của người
chơi chấp nhận để cho cái tôi của mình chìm vào trong một chuyển động lui tới của
chính trò chơi. Người chơi chấp nhận tôn trọng bản chất hoặc luật chơi của một
trò chơi. Chỉ khi bản chất và luật chơi được tôn trọng thì chuyển động lui tới
mới xảy ra. Trong bất cứ trò chơi nào, không phải đối thủ của chúng ta mà chính
trò chơi tác động (“chơi”) trên chúng ta. Nếu chúng ta không hòa nhập vào trò
chơi thì chuyển động lui tới không xảy ra, và chúng ta không thể chơi, hậu quả
là trò chơi không còn là trò chơi nữa. Trái lại, nếu chúng ta “chịu chơi” thì
chúng ta kinh nghiệm thấy rằng chúng ta bị cuốn hút vào trong chuyển động của
trò chơi. Chúng ta nhận ra rằng ý thức cái tôi của mình không còn phải là điều
chính yếu nữa, hơn nữacòn cảm thấy rằng đang có một cái tôi khác, một con người
khác, mới lạ, được sinh ra ngang qua việc chơi trò chơi này.
TRÒ CHƠI ĐỐI THOẠI
Đọc và giải thích Kinh Thánh cũng tương tự như kinh nghiệm
chơi game trên đây, nghĩa là người đọc chấp nhận để cho mình bị cuốn hút vào một
chuyển động lui tới của một chuỗi hợp lý những câu hỏi và trả lời, xảy ra giữa
bản thân và bản văn Kinh Thánh. Nói cách khác, người đọc chấp nhận để cho mình
bị cuốn hút vào chính nội dungcủa bản văn Kinh Thánh mình đang đọc, đó chính là
con người và sứ điệp cứu độ của Chúa Giêsu Kitô, là thời đạicánh chung, là Nước
Trời mà Chúa Giêsu Kitô đem đến trần gian này, là lòng thương xót và ơn tha thứ
của Thiên Chúa.
Mẫu “trò chơi đối thoại” như vậy nhấn mạnh người đọc Kinh
Thánh cần hết sức tập trung vào bản văn Kinh Thánh, chìm vào đó, và chỉ khi đó,
người đọc mới cho phép bản văn Kinh Thánh lên tiếng nói cũng như đòi người đọc
phải đáp trả. Đó là một chuyển động lui tới của một chuỗi hợp lý những câu hỏi
và trả lời. Người đọc phải lắng nghe bản văn Kinh Thánh đang nói với mình những
chất vấn, hạch hỏi, phán xét, thậm chí lên án con người xấu xa của bản thân
mình, cũng như những đòi buộc của bản văn bắtngười đọc phải đáp trả. Như vậy,
trong cuộc đối thoại này, không phải cái tôi chủ quan của người đọc áp đảo bản
văn mà chính nội dung bản văn là yếu tố chính và tác động trên người đọc. Nếu
người đọc không khiêm nhường “sám hối” khi đọc Kinh Thánh thì họ sẽ không bao
giờ chấp nhận để cho nội dung Kinh Thánh chất vấn, mổ xẻ, phán xét (hoặc an ủi,
soi sáng) họ.Họ sẽ không muốn lắng nghe Lời Chúa và ứng đáp Lời Chúa.Hậu quả là
họ không thể giải thích bản văn Kinh Thánh đó một cách đúng nghĩa.
Đọc và giải thích Kinh Thánh như thế luôn luôn là một chuỗi
những câu hỏi và trả lời giữa bản văn và người đọc, thậm chí bản văn Kinh Thánh
đôi khi có những đòi hỏi lạ thường, “chói tai”, nhức nhối, đòi người đọc phải
hy sinh, từ bỏ chính mình hoặc khó hiểu. Khoa giải thích vì vậy cho rằng nghĩa
hàng đầu của một bản văn Kinh Thánh không nằm “đằng sau” bản văn (nghĩa là
trong trí của tác giả viết Sách Thánh hoặc trong bối cảnh xã hội gốc hoặc đối
tượng gốc), cũng không nằm “trong” chính bản văn, nhưng nằm “phía trước” bản
văn, nghĩa là trong thế giới được chia sẻ chung giữa bản văn và người đọc, giữa
những chất vấn đòi hỏi chung, hoặc nội dung chung, mà giờ đây bản văn phóng chiếu
ra và người đọc chấp nhận bước vào đó, chìm sâu vào đó.[2]Do đó, dù việc đòi hỏi
tìm hiểu khía cạnh lịch sử của bản văn là chính đáng nhưng người đọc cũng không
thể chỉ tìm kiếm hoặc lặp lại nghĩa gốc của bản văn, để hiểu và chất vấn bản
văn. Đúng hơn, trước hết, người đọc áp dụng tất cả những công cụ của phương
pháp phê bình lịch sử để tìm ý của bản văn, rồi sau đó tìm cách áp dụng nghĩa
đó vào bối cảnh hiện tại lúc này. Gadamer gọi đó là sự “giao thoa giữa các chân
trời” (chân trời/bối cảnh của bản văn và chân trời/bối cảnh của người đọc).[3]“Phương
pháp phê bình lịch sử” là một hạn từ tổng quát để mô tả những phương pháp và
chu trình phân tích mà các học giả sử dụng để giải thích những bản văn cổ,
trong đó có bản văn Kinh Thánh.
Cần lưu ý rằng Gadamer cũng thừa nhận khó có thể có một sự
giải thích tuyệt đối hoàn hảo cũng như một lịch sử tuyệt đối chính xác. “Bao lâu
chúng ta hiểu thì lại thường hiểu khác (với tác giả gốc)”.
Khoa giải thích vì vậy nhấn mạnh vai trò cần thiết của
phương pháp phê bình lịch sử đối với thời đại có ý thức cao về lịch sử như hiện
nay. Nhưng khoa giải thích cũng đồng thời nhấn mạnh rằng chỉ áp dụng phương
pháp này thôi thì người giải thích chưa làm xong nhiệm vụ. Phương pháp này phải
dẫn đến bước thứ hai đó là cuộc đối thoại giữa người đọc với nội dungcủa bản
văn Kinh Thánh, nghĩa là một chuỗi câu hỏi và trả lời giữa bản văn và người đọc
như nói ở trên.
TRUYỀN THỐNG VÀ LÝ TRÍ PHÊ BÌNH
Mẫu “trò chơi đối thoại” của Gadamer có nhiều giá trị và rất
cần thiết nhưng vẫn chưa đủ cho bối cảnh hôm nay khi con người đề cao ý thức lịch
sử. Với ý thức lịch sử, Gadamercho rằng mọi người đều chịu ảnh hưởng từ môi trường
lịch sử văn hóa xã hội nơi mình sống. Những ảnh hưởng môi trường đó tạo nên một
thứ “tiền hiểu biết” (preunderstanding) cho con người, và “tiền hiểu biết” (hoặc
“chân trời”) này luôn tác động đến cách con người hiểu một bản văn nào đó. Gadamer
nhấn mạnh không ai có thể giải thích một bản văn mà không nhờ vào những “tiền
hiểu biết” vốn là sản phẩm của một dòng chảy lịch sử những hiệu quả (the
history of the effects) của chính môi trường văn hóa của mình. Phủ nhận “tiền
hiểu biết” là lừa dối chính mình. Như vậy, có một thứ “truyền thống” nằm trong
mọi “tiền hiểu biết”, và“truyền thống”,cùng với “tiền hiểu biết”, trở thành yếu
tố quan trọng hàng đầu trong thuyết giải thích của Gadamer.
Tuy nhiên, khái niệm “truyền thống” của Gadamer cần phải được
bổ sung bằng một lý trí phê bình hoặc những lý thuyết phê bình, để có thể thẩm
định những gì do truyền thống sinh ra và truyền lại là đúng đắn hoặc sai lầm.
Đó chính là lý dongười giải thích Kinh Thánh cần đến sự đóng góp của phương
pháp phê bình lịch sử. Lý trí phê bình cũng giúp loại trừ việc áp đặt tùy tiện
những nghĩa xa lạ, thậm chí trái ngược với đức tin, vào bản văn Kinh Thánh, với
lý do cho rằng một bản văn có thể có nhiều nghĩa tiềm ẩn.Lập trường của Gadamer
thật ra không chủ trương cái gọi là “khoa giải thích hoài nghi” (hermeneutics
of suspicion). Tuy nhiên dù sao thì một thái độ hoài nghi thích đáng cũng có thể
có giá trị ở mức độ nào đó, nếu nó giúp cảnh báo người đọc tránh khỏi những sai
lạc khi đọc một bản văn.
BẢN VĂN VÀ NỘI DUNG
Vấn nạn thứ hai đặt ra cho thuyết giải thích của Gadamer là
bản văn và nội dung của nó. Vấn nạn đó là: nếu một khi nội dung của bản văn đã
được người đọc đón nhận và trở thành tài sản chung giữa bản văn và người đọc,
ngang qua tiến trình giải thích như “trò chơi đối thoại” nói trên, thì người đọc
buộc phải chú ý đến nội dung như được diễn tả trong hình thức của bản văn, hạn
như các văn thể khác nhau.Tuy nhiên, đòi buộc tập trung vào cấu trúc bản văn dường
như đi ngược lại điều Gadamer nói trên về nghĩa của một bản văn nằm ở “phía trước”
bản văn. Dĩ nhiên, không phải là Gadamer không ý thức đến tương quan giữa hình
thức và cấu trúc trong việc diễn tả nội dung. Nhưng nếu cần phải chú ý đến hình
thức và cấu trúc của bản văn thì cũng cần phải sử dụng những phương pháp diễn
giải (explanatory methods) để có thể giải thích bản văn đó. Paul Ricoeur đồng ý
với Gadamer cho rằng sự hiểu biết (understanding) khai mở toàn bộ tiến trình giải
thích, nhưng trái với Gadamer, Ricoeur cho rằng phương pháp diễn giải có thể
giúp chúng ta hiểu bằng cách nào hình thức và cấu trúc của bản văn có thể trình
bày ý nghĩa.
Vì vậy, một mẫu đầy đủ về “trò chơi đối thoại” có thể phát
biểu như sau: toàn bộ tiến trình giải thích Kinh Thánh bao gồm một sự hiểu biết
ban đầu nào đó, sinh ra sự diễn giải về cách mà “đối tượng đang nhắm đến” (the
referent = thế giới hoặc thực tại ý nghĩa nằm “phía trước” bản văn) được sinh
ra nhờ các-nghĩa-nằm-trong-hình-thức-và-cấu-trúc của bản văn. Sau khi diễn giải
thì người đọc sẽ hiểu nội dung nằm trong bản văn rõ hơn những người khác không
diễn giải. Như vậy, sự hiểu biết (understanding) và các phương pháp diễn giải
(explanatory methods) không phải là kẻ thù của nhau mà là những đồng minh thân
cận giúp cho người giải thích có thể hiểu tốt hơn một bản văn.
KẾT LUẬN
Đọc và giải thích Kinh Thánh như vậy là một tiến trình sống
động của một mối tình tay ba, thuận hòa tốt đẹp, giữa người đọc Kinh Thánh, bản
văn Kinh Thánh và thế giới thiêng liêng mầu nhiệm của Thiên Chúa mà bản văn
Kinh Thánh đang phóng chiếu ra mời gọi các tín hữu bước vào. Nếu các tín hữu chấp
nhận lắng nhe Lời Chúa và đón nhận thần lương sự sống đời đời thì thật là phúc
cho họ.
LM. JM. Mười Một, CSsR
[1]Bài dựa trênA Short History of Interpretation of the
Bible, Robert M. Grant và David Tracy, 153-66.
[2] Về khái niệm “ba thế giới” của bản văn Kinh Thánh, xin
xem bài số 47 và 48.
[3]Về Gadamer và việc giải thích Kinh Thánh theo quan điểm
triết học, xin xem các bài số 20 và 21.
No comments:
Post a Comment